گروه مشترک کمیته ملی طبیعت گردی و شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران متشکل از ستاره شناس آماتور با تجربه و دبیر رقابتهای مسیه، آقای احمد کریمی و اینجانب با هدف بررسی زمینه احداث یک رصدگاه و برگزاری نهمین رقابت مسیه در محدوده کویر سه قلعه، در ساعت 07:50 روز یکشنبه 15 دی ماه 87 وارد شهر بیرجند شدیم  و پس از استقبال آقای مهدی هاشمی، نماینده هسته نجوم واحد رشد فناوری استان خراسان جنوبی، عازم این مرکز شدیم.

به یگانه آفریننده گیتی

گروه پیش از ظهر در جلسه ای حدودا دو ساعته با جناب آقای نداف، معاون محترم اجتماعی استانداری خراسان جنوبی، به بررسی زمینه ها و لزوم توسعه گردشگری نجومی از طریق احداث رصدگاه و برگزاری نهمین رقابت مسیه در این استان پرداخت. لازم به ذکر است، ایشان که همزمان مسؤولیت مرکز رشد فناوری استان خراسان جنوبی را نیز بر عهده دارند در حقیقت حامی اصلی توسعه نجوم آماتوری در این استان هستند.

 

به باور ما حضور مدیر دلسوز و آگاهی مانند آقای نداف را باید به عنوان فرصتی با ارزش در جهت توسعه استان بکر و کمتر توسعه یافته خراسان جنوبی به حساب آورد.

حاضرین در این سفر پس از جلسه با جناب آقای نداف، عازم شهر سه قلعه شدند. سه قلعه شهری است کوچک و آباد با جمعیتی در حدود 6000 نفر و در فاصله حدود 180 کیلومتری شهر بیرجند، در نقطه ای که می توان آنرا دروازه ورودی کویر بجستان، حد شرقی کویرهای مرکزی ایران، به حساب آورد.

در سه قلعه ما با مردی خوشرو صمیمی آشنا شدیم به نام آقای کریمی. ایشان بخشدار سه قلعه هستند و کاملا به امور منطقه آشنایی دارند.

 

به گفته آقای کریمی، سه قلعه را باید شهری نجومی به حساب آورد. باشگاه نجوم سه قلعه بیش از 350 نفر عضو دارد و مدیریت آلودگی نوری یکی از اولویتهای منطقه به شمار می رود.

در حقیقت می توان سه قلعه را کانون اصلی توسعه نجوم آماتوری در استان خراسان جنوبی دانست.

پس از ملاقاتی حدودا دو ساعته با جناب آقای کریمی و بررسی زمینه ها و ابعاد کاری ساخت رصدگاه و برگزاری نهمین رقابت مسیه در کویرهای سه قلعه، گروه عازم کویر شد.

با توجه به سرمای هوا، شب را در اطاقک مجاور یکی از آغلهای گوسفند در آخرین آبادی ورودی به کویر یعنی راویج گذراندیم.

آسمان منطقه بسیار تاریک بود در حدی که تقریبا هیچگونه منبع آلودگی نوری در گستره دید ما وجود نداشت.

 احمد کریمی که از نخستین رقابت مسیه همراه ما بوده و اکنون دبیری رقابتهای مسیه را عهده دار است، حد قدر آسمان را در آن شب 6.8 تخمین زد. البته به گفته دیگر دوستان در برخی شبها، ستارگان قدر 7.2  هم در منطقه با چشم غیر مسلح قابل رویتند!

بنابراین می توان با اطمینان كویر سه قلعه را رصدگاهی ویژه علاقمندان به رصد آسمان تاریک دانست، مکانی که با توجه با آسمان صاف (بالغ بر 320 شب صاف یا 8/1 ابری در سال)، افقی باز و فراهم بودن امکان مدیریت آلودگی نوری منطقه برای زمانی طولانی، بهشتی برای رصدگران اعماق آسمان به حساب می آید.

صبح روز دوم به گشت در کویر های اطراف سه قلعه گذشت. به گفته مهدی هاشمی، این کویرهای زیبا محل تفریح و گذران زمانهایی مانند سیزده بدر و ... توسط اهالی سه قلعه هستند.

پس از صرف ناهار بر سر سفره پر برکت امام حسین (ع)، عازم سایت اصلی رصدگاه شدیم. سطحی گسترده و کاملا هموار و سخت بر بالای تپه ای مشرف به دَقّی زیبا.

لازم به ذکر است در گویش محلی "سر بی مو" را "دَقّ" می دانند. در حقیقت دَقّ سطحی است گسترده، خالی و معمولا بسیار سخت در کویر.

 

سایت رصدی ما با دارا بودن افقی باز و آسمانی تاریک، در جایی قرار گرفته که تنها پس از یک ربع ساعت پیاده روی از آن، می توان به تپه هایی بلند و زیبا از شنهای روان رسید و این مطلب عاملی موثر در جهت افزایش جاذبه این رصدگاه برای گردشگران نجومی و کویر نوردان است.

 

در نهایت گروه پس از گذراندن شبی فراموش نشدنی در کلبه ای ساده در مجاورت رصدگاه سه قلعه، با خاطره ای خوش از میهمان نوازی مردمی خوب و صمیمی و رصد آسمان در یکی از تاریک ترین مکانهای قابل تصور، منطقه را ترک کرد.

با توجه به تفاسیر فوق به نظر می رسد منطقه سه قلعه از پتانسیل بالایی برای توسعه گردشگری نجومی در ابتدا و در نهایت دیگر زمینه های طبیعت گردی، از جمله کویر نوردی برخوردار است و این توسعه در صورت مدیریت درست و اصولی می تواند منشأ نتایج خوبی برای مردم منطقه باشد.

همچنین با توجه با بکر بودن محیط طبیعی منطقه، در صورت تأمین حداقل امکانات به شرح زیر، می توان به آغاز فعالیتهای گردشگری نجومی، ترجیحاً با برگزاری نهمین رقابت مسیه در منطقه به عنوان حرکتی در جهت معرفی رصدگاه سه قلعه به جامعه نجوم آماتوری کشور، امیدوار بود:

- احداث سطحی سیمانی و هموار به وسعت حداقل 1200 متر مربع و ارتفاع 30 سانتیمتر

- احداث سالنی به وسعت حدود 300 متر مربع همراه با آشپزخانه

- احداث نمازخانه ویژه خانمها و آقایان با کاربری جانبی به عنوان محل استراحت موقت رصدگران

- احداث حداقل 4 چشمه سرویس بهداشتی و مدیریت پسابهای آنها با توجه به حساسیت اکوسیستم منطقه

- احداث یک باب انبار با هدف تامین و ذخیره حداقل امکانات رفاهی در رصدگاه

- تامین منابع آب و انرژی الکتریکی مورد نیاز رصدگاه

- تصحیح راه دسترسی و محل پارک خودروها در کوتاهترین فاصله از رصدگاه و با کمترین تاثیر بر سیمای طبیعی منطقه

- تامین پوشش امداد در تعامل با اورژانس و مرکز بهداشت و درمان منطقه در زمان حضور رصدگران در رصدگاه

به منظور نیل به حداکثر کار آیی،  رعایت اصول معماری بومی در کنار توجه به روشهای معماری مدرن نظیر مقاوم سازی سازه ها و ... در احداث تاسیسات در این منطقه اجتناب ناپذیر به نظر می رسد.

لازم به ذکر است آیین نامه و ضوابط طراحی و توسعه سایتهای ویژه گردشگری نجومی، با عنایت به اسناد و اصول طراحی سایتهای طبیعت گردی، در وب سایت شاخه آماتوری انجمن ارائه شده و می توانند در جهت توسعه رصدگاه سه قلعه در مراحل بعدی مورد استفاده قرار بگیرند.

 

پیشنهاد می شود با توجه به رویش محصولات با ارزشی مانند زعفران در منطقه و وجود انواعی از صنایع دستی نظیر نمد مالی و ... در استان، با در نظر گرفتن نیازهای گردشگران نجومی به اقلامی مانند زیر انداز و ... و تولید مصنوعاتی ویژه این گردشگران، در کنار طرح رصدگاه سه قلعه امکان عرضه این محصولات را به گردشگران فراهم نموده و از این طریق نقشی موثر در توسعه کشاورزی و صنایع دستی در منطقه ایفا نمود.

همچنین با توجه به جاذبه های کویرهای منطقه، به خصوص برای کویر نوردان و علاقمندان به عکاسی نجومی، پیشنهاد می شود با تامین لوازم کمپینگ مورد نیاز و تجهیز برخی اقامتگاههای دامداران محلی به حداقل امکانات، زمینه ارائه خدمات و گشتهای ویژه را به گردشگران با علایق ویژه فراهم نمود.

 

پورنگ پورحسینی

مسؤول كمیته رصدگاههای شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران