پس از خورشید گرفتگی 20 مرداد 1378 و خورشید گرفتگی جزئی در سالهای 83 و 84 این بار بهترین ٿرصت برای ایرانیان دیدن خورشید گرفتگی 9 ٿرودین 1385 می باشد. این خورشیید گرفتگی به صورت کامل و در شمال مرزهای ایران قابل رویت است. نزدیکترین مکان در فاصله 431 کیلومتری از نقطه صفر مرزی در نزدیکی جلفا می باشد....این خورشید گرفتگی از شرق برزیل و شهر رسیف در ساعت 10:10 دقیقه ( به وقت محلی ) روز 9 فروردین 1385 شروع به حرکت می کند و پس از جاروب کردن اقیانوس اطلس در ساعت 12:28 دقیقه به سواحل دریا در سکونی یکی از شهرهای کشور غنا خواهد رسید. در این مکان خورشید برای مدت 3 دقیقه و 28 ثانیه خواهد گرفت و قدر گرفت آن 1.02 می باشد. سایه ماه با عبور از کشورهای تکو، بنین، نیجریه، نیجر ( شهرهای زیندر و مرادی )، مرزهای شمالی کشور چاد، صحرای لیبی و قسمتهای شمالی مصر از قاره سیاه خارج می شود. سیاه در ساعت 13:50 دقیقه به سواحل لیبی و مصر می رسد و راه خود را از درون دریای مدیترانه به سمت کشور ترکیه ادامه میدهد. این گرفت در ساعت 14:07 دقیقه به شهر زیبای آنتالیا خواهد رسید و در این شهر مرمان شاهد گرفتی در حدود 3 دقیقه و 10 ثانیه و قدر گرفت 1.01 خواهند بود. در زمان شروع گرفت در شهر آنتالیا که اولین ساحل بعد از گذر سایه از دریایه مدیترانه می باشد، ارتفاع خورشید در آسمان 56 درجه می باشد. شهر آکسکی نیز در مرکز این گرفت قرار دارد و خورشید برای مدت 3 دقیقه 48 ثانیه خواهد گرفت.
گرفت در ساعت 14:23 دقیقه با عبور از شهر اردو به دریای سیاه خواهد رسید. در ساعت 14:30 دقیقه سایه به سواحل کشور گرجستان و شهر سوخومی میرسد. در این مکان خورشید 3 دقیقه و 29 ثانیه گرفت دارد و مکان مناسبی برای رصد آن است. گرفت حرکت خود را به سمت دریا خزر شمالی و کشور قزاقستان ادامه می دهد و در پایان در ساعت 15:19 دقیقه در کشور پهناور جمهوری چین گرفت پایان می یابد.
گرفتگی خورشید از زیباترین پدیده های نجومی می باشد که رصد و ثبت آن می تواند برای هر منجمی از اهمیت بسیار زیادی برخورداد باشد. زیرا در زندگی هر منجمی ممکن است یک یا دو گرفت در کشور و محل زندگی خودش روی بدهد. در ادامه این مطلب به شرح پاره ای از موضوعات در رابطه با گرفت خورشید میپردازیم که برای منجمان آماتور مناسب می باشد.
مطالعه گرفت ها :
در تاریخ مدون، کسوف غالباً عارضه ای فوق طبیعی و معمولاً نشانه بلابای طبیعی بوده است. تنها قومی که کسوف را با آسودگی نگاه می کرد یونانیان بودند که از آه هراسی نداشتند. مطالعه علمی کسوف از قرن 17 شروع و تا اواسط قرن 19 هم کار چندانی صورت نگرفت. بشر 300 قرن کسوف را مشاهده کرد اما در 30 قرن گذشته به ثبت ان پرداخته، اما تقریباً همه چیزی که در باره کسوف می دانیم مربوط به همین یک قرن گذشته است و بیشتر در 40 سال گذشته.
گرفت چگونه پدید می آید:
خروشید گرفتگی در زمان ماه نو روی میدهد. پس چرا هر ماه شاهد یک گرفتگی نیستیم؟ دلیل این امر وجود اختلاف صفحه مداری خورشید، زمین و ماه است. خورشید 400 بار بزگتر از ماه است اما بدلیل فاصله زیاد از زمین ( 150.000.000 کیلومتر ) اندازه قطر ظاهری آن با ماه تقریباً برابر است.
در تاریخ مدون، کسوف غالباً عارضه ای فوق طبیعی و معمولاً نشانه بلابای طبیعی بوده است. تنها قومی که کسوف را با آسودگی نگاه می کرد یونانیان بودند که از آه هراسی نداشتند. مطالعه علمی کسوف از قرن 17 شروع و تا اواسط قرن 19 هم کار چندانی صورت نگرفت. بشر 300 قرن کسوف را مشاهده کرد اما در 30 قرن گذشته به ثبت ان پرداخته، اما تقریباً همه چیزی که در باره کسوف می دانیم مربوط به همین یک قرن گذشته است و بیشتر در 40 سال گذشته.
گرفت چگونه پدید می آید:
خروشید گرفتگی در زمان ماه نو روی میدهد. پس چرا هر ماه شاهد یک گرفتگی نیستیم؟ دلیل این امر وجود اختلاف صفحه مداری خورشید، زمین و ماه است. خورشید 400 بار بزگتر از ماه است اما بدلیل فاصله زیاد از زمین ( 150.000.000 کیلومتر ) اندازه قطر ظاهری آن با ماه تقریباً برابر است.
واضح است که طول مدت گرفت کامل به اندازه ظاهری نسبی خورشید و ماه و همچنین به حرکت نسبی آنها بستگی دارد. این اندازها یه علت بیضی بودن مدارها از کسوفی تا کسوف دیگر تغییر میکند. سرعت نسبی نیز در کسوفهای مختلف متفاوت است، زیرا سرعت ماه در نزدیکی زمین ( حضیض ) بیشتر از اوج ( دورترین فاصله ) می باشد. قدر یک کسوف بر اساس نسبت ماکزیمم قطر زاویه ای ماه به قطر ظاهری خورشید تعریف میشود. اندازه این کسوف در حالت کلی بزرگتر از یک است و در کسوف حلقوی از یک کوچکتر می باشد. هرچه قطر ظاهری ماه بیشتر باشد زمان گرفت افزایش می یابد، در بیشترین زمان به حدود 7 دقیقه و 40 ثانیه خواهد رسید. کسوفی در سال 1973 در آفریقای غربی روی داد که به این زمان بسیار نزدیک بود. اما در حالت کلی گرفت ( از جزئی تا کلی ) مدت چهار ساعت نیز ممکن است طول بکشد.
سایه ماه مسیری طولانی بر روی زمین می پیماید که از غرب به شرق می باشد. فرض کنید که زمین نمی چرخید در این حالت سایه ماه با سرعتی برابر با 3400 km/h از برابر یک ناظر زمینی میگذشت. حال با دوران زمین در راستای حرکت سایه سرعت لکه کمتر از این حد یمشود. بنابراین سرعت سایه برروی زمین برابر با 1710 km/h میباشد.
همانطور که در شکل زیر می بینید هرگرفت ممکن است یه سه صورت پدیدار شود : کامل، حلقوی و جزئی
گرفتگی کامل زمانی روی میدهد که قرص خورشید بصورت کامل بوسیله ماه پوشانده شود. در این زمان قطر ظاهری ماه کمی بزرگتر از خورشید و یا دقیقا هم اندازه ان است و این امر تأثیر مستقیم بر زمان گرفت دارد. حضیض و اوج ماه باعث تغییر قطر ظاهری ماه میشود.
گرفتگی حلقوی، در این نوع گرفت قطر ظاهری ماه کوچکتر از خورشید است. به همین دلیل قرص خورشید به صورت حلقه ای دیده میشود.
گرفتگی جزئی، اگر ناظر زمینی در نیم سایه ماه قرار گیرد، خورشید گرفتگی را بصورت جزئی خواهد دید.
ثبت و رصد خورشیدگرفتگی:
در هنگام گرفت خورشید نگاه کردن به ان خطرناک است. فقط در زمانی که خورشید گرفتگی کامل شد می توان آن را مشاهده کرد. در این زمان نیز می بایست مراقب باشید که ناگهان نور خورشید بعد از تماس سوم به حد بحرانی برای چشم شما خواهد رسید.
زمانهای تماس گرفت به اینگونه است: تماس اول، تماس دوم، تماس سوم و تماس چهارم. زمان ما بین تماس دوم و سوم همان لحظه گرفت کامل است. از زمان شروع تماس اول گرفت بصورت جزئی آغاز می شود و از تماس سوم تا چهارم نیز گرفت بصورت جزئی می باشد. منظره گرفت کامل برای انانها ممکن است ترسناک باشد، زیرا به ناگاه آسمان روشن بالای سرشان تاریک میشود. در این هنگام افقها نیز تاریک میشود.
یکی از رویدادهای جالب و عجیب در زمان شروع گرفت کامل امواجی است که بصورت نوارهایی برروی زمین ظاهر می شوند. این نوارها را اگر میخواهید رصد کنید باید صفحه سفیدی را برروی زمین قرار دهید. این امواج را نوارهای سایه می گویند. در زمان شروع گرفت کامل و رسیدن لبه ماه به لبه خورشید، بدلیل وجود کوه برروی سطح ماه، لبه خورشید و ماه بصورت لایه هایی بریده بریده دیده خواهد شد. این را دانه های بیلی میگویند که اول بار توسط فرانسیس بیلی منجم آماتور انگلیسی در سال 1836 رصد و ثبت شد.
پس از شروع گرفت کامل اطاف قرص تیره ماه و خورشید تاج نقره ای نورافشانی میکند. یکی از زیباترین مناظر در زمین گرفت خورشید می باشد و ساختار آن کاملا عجیب و متفاوت است. بزرگی و نورانیت تاج به فعالیتهای خورشیدی بستگی دارد. دمای تاج که از نس پلاسما است بسیار بالاست و به 1 میلیون درجه کلوین میرسد و دلیل آن وجود میدان مغناطیسی قوی خورشید در این منطقه است.
برای ثبت خورشید گرفتگی و یا ماه گرفتگی از هرنوع دوربینی می توان استفاده کرد. اما داشتن لنز تله بسیار اهمیت دارد. در اینجا به شما لنز تله 1000 و یا تلسکوپی با فاصله کانونی بالای 750 میلیمتر پیشنهاد میکنیم که در تصویر فیلم قرص خورشید بصورت واضح ثبت گردد. برای محاسبه قرص خورشید برروی فیلم عکاسی، عدد فاصله کانونی را برحسب میلیمتر در عدد 0.0092 ضرب کنید. بعنوان مثال تصویر خورشید در تله 1000 برابر 9.2 میلیمتر است. یکی از مسائل مهم در خورشید گرفتگی نوع فیلم و حساسیت آن است. توجه داشته باشید که این به تجربه منجم بستگی دارد، اما پیشنهاد ما قیلم فوجی 100 است که از شفافیت و کیفیت رنگی بهتری برخوردار است. فراموش نکنید که در زمان گرفت جزئی بدون فیلتر و از پشت دوربین به خورشید نگاه نکنید.
انتخاب فیلتر به عهره خودتان است اما باید فیلتر نور خورشید را به حد نورانیت ماه برساند. فیلتر های مایلار از بهترین می باشد. این فیلتر 99.9 درصد نور خورشید را خنثی میکند. در زمان گرفت جزئی از یک سرعت برای نوردهی استفاده کنید بجز زمان نزدیک شدن به لحظه تشکیل دانه های بیلی و گرفت کامل. زیباترین زمین برای ثبت رصد زمان گرفت کامل و تاج خورشید است.
سایه ماه مسیری طولانی بر روی زمین می پیماید که از غرب به شرق می باشد. فرض کنید که زمین نمی چرخید در این حالت سایه ماه با سرعتی برابر با 3400 km/h از برابر یک ناظر زمینی میگذشت. حال با دوران زمین در راستای حرکت سایه سرعت لکه کمتر از این حد یمشود. بنابراین سرعت سایه برروی زمین برابر با 1710 km/h میباشد.
همانطور که در شکل زیر می بینید هرگرفت ممکن است یه سه صورت پدیدار شود : کامل، حلقوی و جزئی
گرفتگی کامل زمانی روی میدهد که قرص خورشید بصورت کامل بوسیله ماه پوشانده شود. در این زمان قطر ظاهری ماه کمی بزرگتر از خورشید و یا دقیقا هم اندازه ان است و این امر تأثیر مستقیم بر زمان گرفت دارد. حضیض و اوج ماه باعث تغییر قطر ظاهری ماه میشود.
گرفتگی حلقوی، در این نوع گرفت قطر ظاهری ماه کوچکتر از خورشید است. به همین دلیل قرص خورشید به صورت حلقه ای دیده میشود.
گرفتگی جزئی، اگر ناظر زمینی در نیم سایه ماه قرار گیرد، خورشید گرفتگی را بصورت جزئی خواهد دید.
ثبت و رصد خورشیدگرفتگی:
در هنگام گرفت خورشید نگاه کردن به ان خطرناک است. فقط در زمانی که خورشید گرفتگی کامل شد می توان آن را مشاهده کرد. در این زمان نیز می بایست مراقب باشید که ناگهان نور خورشید بعد از تماس سوم به حد بحرانی برای چشم شما خواهد رسید.
زمانهای تماس گرفت به اینگونه است: تماس اول، تماس دوم، تماس سوم و تماس چهارم. زمان ما بین تماس دوم و سوم همان لحظه گرفت کامل است. از زمان شروع تماس اول گرفت بصورت جزئی آغاز می شود و از تماس سوم تا چهارم نیز گرفت بصورت جزئی می باشد. منظره گرفت کامل برای انانها ممکن است ترسناک باشد، زیرا به ناگاه آسمان روشن بالای سرشان تاریک میشود. در این هنگام افقها نیز تاریک میشود.
یکی از رویدادهای جالب و عجیب در زمان شروع گرفت کامل امواجی است که بصورت نوارهایی برروی زمین ظاهر می شوند. این نوارها را اگر میخواهید رصد کنید باید صفحه سفیدی را برروی زمین قرار دهید. این امواج را نوارهای سایه می گویند. در زمان شروع گرفت کامل و رسیدن لبه ماه به لبه خورشید، بدلیل وجود کوه برروی سطح ماه، لبه خورشید و ماه بصورت لایه هایی بریده بریده دیده خواهد شد. این را دانه های بیلی میگویند که اول بار توسط فرانسیس بیلی منجم آماتور انگلیسی در سال 1836 رصد و ثبت شد.
پس از شروع گرفت کامل اطاف قرص تیره ماه و خورشید تاج نقره ای نورافشانی میکند. یکی از زیباترین مناظر در زمین گرفت خورشید می باشد و ساختار آن کاملا عجیب و متفاوت است. بزرگی و نورانیت تاج به فعالیتهای خورشیدی بستگی دارد. دمای تاج که از نس پلاسما است بسیار بالاست و به 1 میلیون درجه کلوین میرسد و دلیل آن وجود میدان مغناطیسی قوی خورشید در این منطقه است.
برای ثبت خورشید گرفتگی و یا ماه گرفتگی از هرنوع دوربینی می توان استفاده کرد. اما داشتن لنز تله بسیار اهمیت دارد. در اینجا به شما لنز تله 1000 و یا تلسکوپی با فاصله کانونی بالای 750 میلیمتر پیشنهاد میکنیم که در تصویر فیلم قرص خورشید بصورت واضح ثبت گردد. برای محاسبه قرص خورشید برروی فیلم عکاسی، عدد فاصله کانونی را برحسب میلیمتر در عدد 0.0092 ضرب کنید. بعنوان مثال تصویر خورشید در تله 1000 برابر 9.2 میلیمتر است. یکی از مسائل مهم در خورشید گرفتگی نوع فیلم و حساسیت آن است. توجه داشته باشید که این به تجربه منجم بستگی دارد، اما پیشنهاد ما قیلم فوجی 100 است که از شفافیت و کیفیت رنگی بهتری برخوردار است. فراموش نکنید که در زمان گرفت جزئی بدون فیلتر و از پشت دوربین به خورشید نگاه نکنید.
انتخاب فیلتر به عهره خودتان است اما باید فیلتر نور خورشید را به حد نورانیت ماه برساند. فیلتر های مایلار از بهترین می باشد. این فیلتر 99.9 درصد نور خورشید را خنثی میکند. در زمان گرفت جزئی از یک سرعت برای نوردهی استفاده کنید بجز زمان نزدیک شدن به لحظه تشکیل دانه های بیلی و گرفت کامل. زیباترین زمین برای ثبت رصد زمان گرفت کامل و تاج خورشید است.
نویسنده : خسرو جعفری زاده
