مدیر فنی طرح رصدخانه ملی ایران گفت: در راستای طرح مكانیابی رصدخانه ملی ایران، برج شش متری تلسکوپ DIMM با هدف اندازه گیری میزان دید نجومی در مکان‌های تعیین شده برای رصدخانه احداث شد.
دكتر سپهر اربابی بیدگلی در گفت‌وگو با خبرنگار «علمی» خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، اظهار كرد: برج به وزن تقریبی یک تن از قطعاتی حداکثر به وزن 30 کیلوگرم ساخته شده است که قابلیت حمل به مناطق صعب العبور و کوهستانی را دارد.
وی افزود: طراحی این برج به نحویست که حداکثر جابجایی افقی عرشه اصلی آن تحت تاثیر نیروی باد 10 کیلو نیوتنی حداکثر 2 میلیمتر است و 10 فرکانس ارتعاش طبیعی آن کمتر از 35 هرتز هستند. سازه‌ای با این ویژگی می تواند بستر لازم برای تصویر برداری با فاصله زمانی یك میلی ثانیه را تامین کند، بدون آنکه اختلالی در داده های رصدی بوجود آید.
دكتر اربابی تصریح كرد: برج دارای اتصالات پیچ و مهره‌ایست و در صورت آماده بودن پی بتنی آن، در زمانی حدود 6 ساعت مونتاژ می‌شود. از دیگر ویژگی‌های برج می‌توان به صلبیت پیچشی آن و جرثقیل پیش بینی شده برای بالا و پایین بردن تجهیزات سنگین، اشاره کرد.
به گفته وی، طراحان این برج «ارژنگ انگشتری» و «دکتر میرعباس جلالی» از دانشکده مکانیک دانشگاه صنعتی شریف هستند.
دكتر خسروشاهی مدیر علمی طرح رصدخانه ملی ایران درباره علت نصب این برج در ارتفاع شش متری به خبرنگار علمی ایسنا، گفت: دلیل این اقدام برای این است كه بتوان پارامتر دید را دقیق‌تر در محل دهانه تلسكوپ كه حدود شش متر بالاتر از سطح قله است، اندازه‌گیری كرد.
وی افزود: از این رو تلاطم جو كاهش یافته و پارامتر دید افزایش می یابد زیرا هر چه تلاطم جو بیشتر باشد تصویری كه از ستارگان ثبت می‌شود، ناواضح خواهد بود.
دكتر خسروشاهی تصریح كرد: یكی از عوامل تاثیرگذار بر ایجاد تلاطم، تغییرات دمایی است، زیرا هر چه به سطح زمین نزدیكتر شویم اختلاف دما باعث بروز جریان‌های هوایی می‌شود و رفتن به ارتفاعات شش متری از سطح قله، تغییرات دمایی كاهش پیدا می‌كند.
به گزارش ایسنا، فعالیت مكانیابی رصدخانه ملی ایران در چند سال گذشته با نظارت مركز تحصیلات تكمیلی در علوم پایه زنجان به ریاست دكتر یوسف ثبوتی زیر نظر دكتر سعدالله نصیری قیداری انجام شده است.
ابتدا با استفاده از داده‌های هواشناسی 33 منطقه در كشور كه بر اساس مشاهدات اولیه شرایط بهتری داشتند. چهار محل مناسب از لحاظ پوشش ابری، باد، زلزله شناسی انتخاب شد و سپس با ابزارهای تخصصی تشخیص كیفیت شرایط رصدی (DIMM) وضعیت جو در آنها مورد بررسی قرار گرفت و سپس در مناسب‌ترین بلندی ممكن در هر محل یك گروه برای اندازه‌گیری‌های بعدی مستقر شد.
این گروه‌ها در شرایطی دشوار در مناطقی دور افتاده در همه شب‌هایی كه آسمان صاف بوده به ثبت داده‌های كیفیت جو پرداخته‌اند.
نتایج این بررسی‌ها منجر به انتخاب نواحی نامزد اصلی احداث رصدخانه ملی شده است. پیگیری این اندازه‌گیریها همچنان فعالیت با اهمیتی برای رصدخانه ملی است.
در تعیین محل مناسب برای استقرار رصدخانه باید پارامترهای متعددی را از عوارض زمین شناختی مانند وجود گسل‌ها و معادن گرفته تا جریان‌های باد و اختلاف فشار، آلودگی نوری، پایداری جوی و از این قبیل منظور كرد.
این اطلاعات مشخص خواهند كرد كه پارامتر دید برای هر محل چقدر است و بنابراین چه ابزاری برای آن محل مناسب خواهد بود. به همین دلیل داده‌های كیفیت جو برای طراحی فنی تلسكوپ و بهره‌برداری بهینه از رصدخانه ضروری است.
اما داده‌های گردآوری شده در این بررسی مستقلا هم ارزش علمی دارند و مجموعه آنها شناسنامه مناطق ایران از لحاظ امكان استفاده از آسمان این كشور برای دانش جهانی نجوم محسوب می‌شود.
آسمان صاف هم گاه موهبتی است، مثلا برخورداری كشور شیلی از آسمان بسیار صاف باعث شد كه كشورهای اروپایی در چارچوب سازمان رصدخانه جنوب اروپا از دهه 70 میلادی به بعد میلیاردها دلار برای ساختن رصدخانه در این كشور ــ علیرغم اوضاع بی‌ثباتش ــ سرمایه‌گذاری و درآمد ارزی هنگفتی نصیب آن كنند.
نكته مهم این است كه با پایان گرفتن برنامه هشت ساله مكانیابی رصدخانه كه چهار سال آن هم با تحققات میدانی و داده‌گیری‌های محیطی همراه بوده، كشور ما به فن‌آوری و دانش پیشرفته‌ای از مكانیابی دست یافته است و از این پس می‌تواند این دانسته‌ها و مهارت‌ها را به كشورهای دیگر منتقل كند.
این نخستین دانش پایه و فن‌آوری پیشرفته‌ای است كه طرح رصدخانه ملی ایران برای ایرانیان به ارمغان آورده است و مسلما پا به پای تكمیل مراحل بعدی باز هم خواهد آورد.
وی افزود: طراحی این برج به نحویست که حداکثر جابجایی افقی عرشه اصلی آن تحت تاثیر نیروی باد 10 کیلو نیوتنی حداکثر 2 میلیمتر است و 10 فرکانس ارتعاش طبیعی آن کمتر از 35 هرتز هستند. سازه‌ای با این ویژگی می تواند بستر لازم برای تصویر برداری با فاصله زمانی یك میلی ثانیه را تامین کند، بدون آنکه اختلالی در داده های رصدی بوجود آید.
دكتر اربابی تصریح كرد: برج دارای اتصالات پیچ و مهره‌ایست و در صورت آماده بودن پی بتنی آن، در زمانی حدود 6 ساعت مونتاژ می‌شود. از دیگر ویژگی‌های برج می‌توان به صلبیت پیچشی آن و جرثقیل پیش بینی شده برای بالا و پایین بردن تجهیزات سنگین، اشاره کرد.
به گفته وی، طراحان این برج «ارژنگ انگشتری» و «دکتر میرعباس جلالی» از دانشکده مکانیک دانشگاه صنعتی شریف هستند.
دكتر خسروشاهی مدیر علمی طرح رصدخانه ملی ایران درباره علت نصب این برج در ارتفاع شش متری به خبرنگار علمی ایسنا، گفت: دلیل این اقدام برای این است كه بتوان پارامتر دید را دقیق‌تر در محل دهانه تلسكوپ كه حدود شش متر بالاتر از سطح قله است، اندازه‌گیری كرد.
وی افزود: از این رو تلاطم جو كاهش یافته و پارامتر دید افزایش می یابد زیرا هر چه تلاطم جو بیشتر باشد تصویری كه از ستارگان ثبت می‌شود، ناواضح خواهد بود.
دكتر خسروشاهی تصریح كرد: یكی از عوامل تاثیرگذار بر ایجاد تلاطم، تغییرات دمایی است، زیرا هر چه به سطح زمین نزدیكتر شویم اختلاف دما باعث بروز جریان‌های هوایی می‌شود و رفتن به ارتفاعات شش متری از سطح قله، تغییرات دمایی كاهش پیدا می‌كند.
به گزارش ایسنا، فعالیت مكانیابی رصدخانه ملی ایران در چند سال گذشته با نظارت مركز تحصیلات تكمیلی در علوم پایه زنجان به ریاست دكتر یوسف ثبوتی زیر نظر دكتر سعدالله نصیری قیداری انجام شده است.
ابتدا با استفاده از داده‌های هواشناسی 33 منطقه در كشور كه بر اساس مشاهدات اولیه شرایط بهتری داشتند. چهار محل مناسب از لحاظ پوشش ابری، باد، زلزله شناسی انتخاب شد و سپس با ابزارهای تخصصی تشخیص كیفیت شرایط رصدی (DIMM) وضعیت جو در آنها مورد بررسی قرار گرفت و سپس در مناسب‌ترین بلندی ممكن در هر محل یك گروه برای اندازه‌گیری‌های بعدی مستقر شد.
این گروه‌ها در شرایطی دشوار در مناطقی دور افتاده در همه شب‌هایی كه آسمان صاف بوده به ثبت داده‌های كیفیت جو پرداخته‌اند.
نتایج این بررسی‌ها منجر به انتخاب نواحی نامزد اصلی احداث رصدخانه ملی شده است. پیگیری این اندازه‌گیریها همچنان فعالیت با اهمیتی برای رصدخانه ملی است.
در تعیین محل مناسب برای استقرار رصدخانه باید پارامترهای متعددی را از عوارض زمین شناختی مانند وجود گسل‌ها و معادن گرفته تا جریان‌های باد و اختلاف فشار، آلودگی نوری، پایداری جوی و از این قبیل منظور كرد.
این اطلاعات مشخص خواهند كرد كه پارامتر دید برای هر محل چقدر است و بنابراین چه ابزاری برای آن محل مناسب خواهد بود. به همین دلیل داده‌های كیفیت جو برای طراحی فنی تلسكوپ و بهره‌برداری بهینه از رصدخانه ضروری است.
اما داده‌های گردآوری شده در این بررسی مستقلا هم ارزش علمی دارند و مجموعه آنها شناسنامه مناطق ایران از لحاظ امكان استفاده از آسمان این كشور برای دانش جهانی نجوم محسوب می‌شود.
آسمان صاف هم گاه موهبتی است، مثلا برخورداری كشور شیلی از آسمان بسیار صاف باعث شد كه كشورهای اروپایی در چارچوب سازمان رصدخانه جنوب اروپا از دهه 70 میلادی به بعد میلیاردها دلار برای ساختن رصدخانه در این كشور ــ علیرغم اوضاع بی‌ثباتش ــ سرمایه‌گذاری و درآمد ارزی هنگفتی نصیب آن كنند.
نكته مهم این است كه با پایان گرفتن برنامه هشت ساله مكانیابی رصدخانه كه چهار سال آن هم با تحققات میدانی و داده‌گیری‌های محیطی همراه بوده، كشور ما به فن‌آوری و دانش پیشرفته‌ای از مكانیابی دست یافته است و از این پس می‌تواند این دانسته‌ها و مهارت‌ها را به كشورهای دیگر منتقل كند.
این نخستین دانش پایه و فن‌آوری پیشرفته‌ای است كه طرح رصدخانه ملی ایران برای ایرانیان به ارمغان آورده است و مسلما پا به پای تكمیل مراحل بعدی باز هم خواهد آورد.
