چهار موقعیت خورشید در آسمان از گذشته تا کنون برای ایرانیان بسیار پرارزش بوده است. اعتدال بهای ( آغاز فصال بهار و سر زندگی و شادابی )، انقلاب تابستانی ( آغار فصل گرما و طولانیترین روزهای سال )، اعتدال پاییزه ( آغاز فصل پاییز و زردی درختان ) و در آخر انقلاب زمستانی ( آغاز فصل زمستان و به خواب رفتن طبیعت ).

 

ما در این بین شب 1 دیماه هر سال که برابر با انقلاب زمستانی و شب یلدا است، اهمیت بیشتری دارد. واژه «یلدا» واژه ایست برگرفته از زبان سریانی (که از لهجه‌های متداول زبان «آرامی» است) به معنای تولد. زبان «آرامی» یکی از زبان‌های رایج در منطقه خاورمیانه بوده است. (برخی بر این عقیده اند که این واژه در زمان ساسانیان که خطوط الفبا از راست به چپ نوشته می‌شده، وارد زبان پارسی شده است).

 

 

 

 یلدا و جشن‌هایی که در این شب برگزار می‌شود، یک سنت باستانی است. ایرانیان باستان این شب را شب تولد ایزد مهر «میترا» می‎‎پنداشتند، و به همین دلیل این شب را جشن می‎گرفتند و گرد آتش جمع می‎شدند و شادمانه رقص و پایکوبی می‌کردند.آن گاه خوانی الوان می‌گستردند و «میزد» نثار می‌کردند. «میزد» نذری یا ولیمه‎ای بود غیر نوشیدنی، مانند گوشت و نان و شیرینی و حلوا، و در آیین‎های ایران باستان برای هر مراسم جشن و سرور آیینی، خوانی می‌گستردند که بر آن افزون بر آلات و ادوات نیایش، مانند آتشدان، عطردان، بخوردان، برسم و غیره، برآورده‎ها و فرآورده‎های خوردنی فصل و خوراک‎های گوناگون، از جمله خوراک مقدس و آیینی ویژه‌ای که آن را «میزد» می‌نامیدند، بر سفره جشن می‌نهادند.

ایرانیان گاه شب یلدا را تا دمیدن پرتو پگاه در دامنهٔ کوه‌های البرز به انتظار باززاییده‌شدن خورشید می‌نشستند. برخی در مهرابه‌ها (نیایشگاه‌های پیروان آیین مهر) به نیایش مشغول می‌شدند تا پیروزی مهر و شکست اهریمن را از خداوند طلب کنند و شبهنگام دعایی به نام «نی ید» را می‌خوانند که دعای شکرانه نعمت بوده‌است. روز پس از شب یلدا (یکم دی ماه) را خورروز (روز خورشید) و دی گان؛ می‌خواندند و به استراحت می‌پرداختند و تعطیل عمومی بود (خرمدینان، این روز را خرم روز یا خره روز می‌نامیدند). در این روز عمدتاً به این لحاظ از کار دست می‌کشیدند که نمی‌خواستند احیاناً مرتکب بدی کردن شوند که میترائیسم ارتکاب هر کار بد کوچک را در روز تولد خورشید گناهی بسیار بزرگ می‌شمرد.

پس از مطالب بالا حالا به صورت علمی نگاهی به این رویداد می اندازیم. با چرخش زمین به دور خورشید، همه روزه شاهد طلوع و غروب خورشید در آسمان هستیم که این حرکت ظاهری خورشید است. اما به دلیل گردش زمین به دور خورشید، مکان خورشید در بین ستارهای آسمان همه روزه تغییر می کند. بر این اساس خورشید مسیری از غرب به شرق را خواهد پیمود که به این مسیر دایره البروج می گویند. به دلیل انحراف محور زمین به میزان 23.5 درجه نسبت به صفحه مداری منظومه شمسی، خورشید 6 ماه از سال متمایل به نیمکره شمالی است و 6 ماه از سال متمایل به نیمکره جنوبی است. حالا در روز اول دیماه خورشید در مکانی از آسمان قرار دارد که میل آن 23.5-  و بعد 18 ساعت است و طولانیترین شبها را برای نیمکره شمالی به ارمغان خواهد آورد.

 

 

 

بر طبق محاسبات خورشید در روز 1 دیماه 1389  ساعت 3 و 8دقیقه و 16 ثانیه صبحگاه به نقطه انقلاب زمستانی خواهد رسید.