با نگاهی به سابقه ایران کهن در علم ستاره‌شناسی به وفور می‌توان نام شخصیت‌های بزرگی را یافت که روزی ایران را در علم نجوم سرآمد کشورهای دیگر کرده بودند، اما امروز جایگاهی برای ایران در علم ستاره‌شناسی در جهان وجود ندارد.
به گزارش ایسنا، منطقه مرکزی، حوالی نیمه شهریورماه 352 هجری خورشیدی مصادف با 29 ذیقعده 362 قمری و 5 سپتامبر 973 میلاد نوزادی در سرزمین خوارزم چشم به جهان گشود که در بزرگسالی عنوان خورشید خوارزم را به خود اختصاص داد.
این نوزاد محمد نام گرفت و بعدها زمانی که او را با عنوان "ابوریحان" شناختند، صاحب نظریه‌های بزرگی در علوم حکمت، اخترشناسی، جغرافیا، تاریخ و ریاضیات شد که در این میان کفه اخترشناسی بر کفه دیگر علوم سنگینی بیشتری یافت به طوری که ابوریحان در این علم دانشمند همه قرون و اعصار و استاد جاوید لقب گرفته است.
بازگشت سبقه هویتی این شخصیت بزرگ جهانی به ایران افتخاری بزرگ است و می‌توان ساعت‌ها در خصوص اشراف این دانشمند به علوم مختلف سخن راند، اما شاید ابوریحان بیرونی بیش از همه علومی که به آنها مسلط بود، به منجم بودن شهره باشد.
ابوریحان نخستین دانشمند مشرق زمین است که درباره حرکت زمین به دور خورشید مباحثی را مطرح کرده است و رصد خسوف و کسوف، ساخت کره جـغـرافـیایی، طرح نظریه وجود قاره آمریکا، سیر نور و صوت، طول و عرض جغرافیایی و سمت قبله بلاد، چگونگی تعیین قبله و ساحت محراب مسجد و ... تنها بخش کوچکی از پژوهش‌ها و دستاوردهای تحقیقاتی بیرونی است که تاثیرات شگرفی در علوم مختلف داشته است.
فعالیت‌های ارزشمند ابوریحان بیرونی باعث شده است که 13 شهریور را به این دانشمند بزرگ اختصاص دهند و روزی برای بزرگداشت وی نامگذاری کنند. برهمین اساس با پیشنهاد انجمن نجوم آماتوری ایران پیشنهادی مبنی بر نامگذاری روز 13 شهریور(روز ابوریحان بیرونی) به نام روز ملی نجوم نیز مطرح شده که هنوز به سرانجام نرسیده است.
این پیشنهاد در سال 1392 به صورت رسمی مطرح شد که البته سبقه آن به دهه هشتاد باز می‌گردد، اما هنوز این روز به صورت رسمی وارد تقویم کشور و تقویم مناسبت‌های نجومی نشده است.
یک ستاره‌شناس در این خصوص به خبرنگار ایسنا گفت: پیشنهاد نامگذاری روز ملی نجوم از سوی یکی از انجمن‌ها مطرح شده ولی هنوز به سرانجام نرسیده است، اما با توجه به اینکه ابوریحان بیرونی یکی از افتخارات و اخترشناسان بزرگ و صاحب نام ایرانی است، می‌توان چنین روزی را در تقویم ملی نامگذاری کرد.
خسرو جعفری‌زاده تصریح کرد: ابوریحان بیرونی شخصیتی بزرگ در تاریخ علم ایران است و باید برای پاسداشت این وزنه علمی تاریخ ایران اقدامی شایسته را دنبال کرد و در این راستا نامگذاری روز تولد او به نام روز ملی نجوم اقدامی ارزشمند است که باید با حمایت مسئولان به نتیجه برسد، البته روز جهانی نجوم در دنیا به ثبت رسیده است و هر ساله در اردیبهشت ماه ستاره شناسان بسیاری برنامه‌های متنوع و خاصی را در این روز برگزار می‌کنند و اغلب تمرکزها بر این مناسبت جهانی است.
وی با اشاره به سابقه غنی این علم در ایران کهن بیان کرد: دانش ستاره‌شناسی دانشی بسیار گسترده است که تنها به تماشا کردن آسمان ختم نمی‌شود، بلکه علوم مختلفی همچون الکترونیک، مکانیک، شیمی، زمین شناسی و ... را شامل می‌شود و در واقع با تجمیع علوم مرتبط، علم ستاره‌شناسی جان می‌گیرد.
جعفری‌زاده اظهار کرد: ایران کشوری است که در دوره ابوریحان بیرونی(قرن پنج تا هشت هجری شمسی)بهترین کشور در زمینه محاسبات نجومی و رصد بوده است به طوری که ابوالحسن عبدالرحمن صوفی رازی یکی از ستاره‌شناسان بزرگی ایران است که حتی برخی از اجرام آسمانی غیرستاره را با چشم دید و مشاهدات او بیش از یک هزاره هنوز مورد تایید است، همچنین وجود رصدخانه مراغه نیز ایران را در عرصه ستاره‌شناسی کشوری پیشرفته نشان می‌دهد.
وی با بیان اینکه تقویم ایران یکی از دقیق‌ترین تقویم‌های جهان است، افزود: این تقویم اعتدال بهاره، انقلاب تابستانه، اعتدال پاییزه و انقلاب زمستانه را آغازی می‌داند که چهار رخداد اصلی زمین را مورد توجه قرار داده است، اما متاسفانه ستاره علم نجوم در ایران افول کرده و امروز اثری از آن توانایی‌ها و پیشرو بودن‌ها در علم ستاره‌شناسی را در ایران نمی‌توان یافت.
مدیر سایت آسمان شب ایران با تاکید بر اینکه برخی مسائل قدرت ستاره‌شناسی ایران را تحت‌الشعاع قرار داده است، افزود: پیشرفت این علم نیازمند دانش به روز و ابزارهای جدید است. امروز ستاره‌شناسان ایرانی به دو دسته آماتور و آکادمیک تقسیم می‌شوند که با همه کمبودها همچنان به دنبال علایق خود فعالیت‌های خوبی را به انجام می‌رسانند.
وی با اشاره به نبود رصدخانه مناسب در کشور گفت: رصدخانه ملی همچنان در حال ساخت است و نبود امکانات منجر به از دست رفتن پتانسیل‌ها می‌شود. ستاره شناسان آکادمیک حتی دیتاها و اطلاعات مورد نیاز را از خارج از کشور تهیه و تحلیل می‌کنند و حتی در زمینه تولید اطلاعات ستاره‌شناسی نیز امکانی در کشور وجود ندارد.
جعفری‌زاده تاکید کرد: تا زمانی که بخش خصوصی به حوزه علم ستاره‌شناسی وارد نشود و تامین امکانات مورد نیاز از این طریق صورت نگیرد، نمی‌توان پیشرفت ستاره‌شناسی را در این بخش شاهد بود و به دوران اوج خود بازگشت. حضور بخش خصوصی در این حوزه در واقع کار خیر علمی را رقم می‌زند و قطعا با آگاهی بخشی نسبت به خلاءهای موجود در این رشته علمی می‌توان بخش خصوصی را به سرمایه گذاری در این بخش جذب کرد.
وی با اشاره به نبود سیستم علمی اصولی در کشور که منجر به بیکار بودن فارغ‌التحصیلان رشته ستاره‌شناسی شده است، اظهار کرد: ظرفیت‌های بسیاری در رشته ستاره‌شناسی داخل کشور وجود دارد که امروز بخش اعظم آنها در بهترین رصدخانه‌های دنیا در حال فعالیت و پیشرفت علمی هستند و به دلیل نبود امکانات در واقع این نخبگان را از دست داده‌ایم.
این ستاره شناس علاوه بر نبود بستری جهت توسعه این علم به مشکلات دیگر بر سر راه ستاره‌شناسی اشاره کرد و افزود: در روز ما شاهد تنها ستاره روشن به نام خورشید هستیم، اما با غروب خورشید بیش از 6 هزار ستاره را در آسمان شاهدیم که جذابیت های بسیاری دارند، اما همین جذاببیت‌ها تحت‌الشعاع معضلی به نام آلودگی نوری قرار گرفته است.
وی افزود: رفع شرایط کنونی از نظر وجود این نوع آلودگی نیازمند همراهی مسئولان است که البته متاسفانه وجود این نوع آلودگی اهمیت بالایی برای آنها ندارد، از طرفی مردم نیز آگاهی کاملی در این خصوص ندارند و همین امر باعث شده است که در واقع آسمان به راحتی قابل روئت نباشد. حتی در اراک آلودگی نوری به قدری بالاست که به هیچ عنوان چیزی از آسمان شب را نمی‌توان در این شهر دید. برای تغییر این شرایط یک پروژه 10 ساله لازم است تا بتوان کلیه چراع و لامپ‌های موجود را تعویض کرد.
جعفری‌زاده با اشاره به استفاده از چراغ های پایه تلسکوپی 16 متری در اتوبان ها با نور زرد گفت: استفاده از حباب برای این چراغ‌ها باعث می‌شود که 40 درصد نور به آسمان منتقل شود و مسئولان نیز وقتی می بییند در این شرایط نور کافی جهت روشنایی وجود ندارد، تعداد اینگونه چراغ‌ها را افزایش می‌دهند درصورتی که باید نوع چراغ را تغییر داد. در چنین شرایطی که حاصل عدم آگاهی مسئولان در این رابطه است، نور زیادی به سمت آسمان فرستاده می‌شود و این امر آلودگی نوری و به تبع آن غیرقابل دیدن شدن آسمان شب را در پی دارد.
به گزارش ایسنا؛ خورشید رونق علم ستاره‌شناسی در ایران که روزی سرآمد این علم بود، امروز چندان پرفروغ نیست و نخبگان و ظرفیت‌های علمی این رشته را یکی پس از دیگری به دلیل نبود زیرساخت و امکانات مطالعاتی راهی کشورهای دیگر می‌کنیم و جالب اینجاست که به پیشرفت آنها در دیگر کشورها می‌‌بالیم، در صورتی که حضور این نخبگان در داخل کشور است که پیشرفت ایران در علم ستاره‌شناسی را پس از سال‌ها تکرار می‌کند.
